Er zijn meer dan honderd verschillende soorten reuma. De laatste tijd zijn er bovendien aanwijzingen dat één soort reuma er bij verschillende personen anders uit kan zien. Dat komt doordat reuma een ziekte is die meerdere oorzaken kent. Welke dat zijn, weten we nog niet precies. Erfelijkheid speelt een rol, maar ook een ongezonde leefstijl of een blessure kan de trigger zijn. In grote lijnen kan reuma worden onderverdeeld in drie groepen: artrose, ontstekingsreuma en wekedelen-reuma.
Belangrijk bij de behandeling van veel reumatische aandoeningen (zoals reumatoïde artritis, artritis psoriatica of de ziekte van Bechterew) is het beginstadium van de ziekte. Hoe eerder deze ziektes worden herkend, hoe eerder de behandeling kan starten, hoe groter de kans dat de schade wordt beperkt. Het is daarom belangrijk langdurige rugpijn of pijnlijke gewrichten serieus te nemen en een arts te raadplegen.
‘Tja, slijtage’, verzuchten veel mensen met artrose. De pijn in hun gewrichten wijten ze aan hun leeftijd: het lichaam raakt langzaam op. Maar klopt dit wel? Wetenschappers vinden van niet. Want waarom krijgt de één wel last van artrose en de ander niet? Er zijn zelfs mensen die al artrose hebben, terwijl zij de leeftijd van veertig nog niet hebben bereikt. Het lijkt er meer op dat artrose een ziekte van het systeem is. Bij veel mensen met artrose beperken de klachten zich namelijk niet tot één gewricht. Artrose kan voorkomen in zo’n beetje alle gewrichten. Top drie van gewrichten die worden aangetast door artrose zijn knieën, heupen en vingers.
Toch is het niet zo vreemd dat men artrose slijtage blijft noemen. Er is namelijk sprake van een afname van het kraakbeen rond de gewrichten. Het kraakbeen is bedoeld om gewrichten soepel te laten bewegen en om klappen op de vangen, bijvoorbeeld bij het lopen. Bij artrose wordt het kraakbeen dunner en zachter. Het bot reageert hierop door harder en stijver te worden. Er ontstaan zelfs uitgroeisels, waardoor het oppervlak niet meer mooi glad is. Niet zo lang geleden is ontdekt dat hierbij ook ontstekingen ontstaan. Het verschilt per persoon of kraakbeenafname, botproblemen of ontstekingen de belangrijkste rol spelen. Opvallende ontdekking is verder, dat de pijn die mensen ervaren niet altijd overeenkomt met de hoeveelheid schade in de gewrichten. Hoe artrose in gang wordt gezet en hoe het te stoppen is, weten we nog niet. Pijnstilling is daarom de eerste behandeling bij artrose. Naast reguliere pijnstillers zijn er tegenwoordig ook natuurlijke pijnstillers bij milde gewrichtspijn en reumatische pijn. Daarnaast is het wetenschappelijk bewezen dat regelmatig bewegen helpt tegen de klachten. Veel mensen met artrose doen dat onder fysiotherapeutische begeleiding. De uiteindelijke oplossing bij artrose is het vervangen van een gewricht. Dit is een zware operatie, waarvoor lang niet iedereen in aanmerking komt. Bovendien is niet elk gewricht te vervangen door een prothese.
De bekendste vorm van ontstekingsreuma is reumatoïde artritis. Dit is reuma zoals iedereen het kent: door de ontstekingen in de gewrichten kunnen deze beschadigen en vervormen. Hoewel men de kromgegroeide vingers van weleer niet meer zo vaak ziet, is deze vorm van reuma nog niet de wereld uit. Door de steeds betere behandelingen, helaas wel met behulp van zware medicijnen, lukt het steeds beter om vergroeiingen te voorkomen. Toch zijn bij veel mensen met deze vorm van reuma de klachten nog niet weg. Zeurende pijn, stijfheid en vermoeidheid zijn problemen die misschien niet van buiten zichtbaar zijn, maar die het dagelijks leven danig beïnvloeden. Ook de ziekte van Bechterew, ontstekingen in heupen en wervelkolom, is een bekende vorm van ontstekingsreuma.
Ontstekingsreuma is een auto-immuunziekte. Het auto-immuunsysteem zorgt ervoor dat het lichaam schadelijke stoffen kan opruimen, zodat het lichaam gezond blijft. De ene lichaamseigen stof geeft de andere opdracht tot het onschadelijk maken van indringers. Dit systeem werkt alleen als de verschillende stoffen in het lichaam goed met elkaar communiceren. Bij ontstekingsreuma gaat er iets mis in die communicatie. De boodschappen worden niet goed overgebracht, waardoor in plaats van indringers eigen lichaamsstoffen worden aangevallen. Hierdoor ontstaan ontstekingen. Vocht hoopt zich op in de gewrichten, waardoor die dik, rood en pijnlijk worden.
Mensen met ontstekingsreuma hebben een grotere kans op hart- en vaatziekte. Mogelijk houdt dat verband met de veranderingen in de afweercellen. Deze cellen produceren bij reuma meer ontstekingseiwitten en dit zou tot hart- en vaatziekten kunnen leiden.
Ontstekingsreuma wordt nu meestal behandeld met zware medicijnen. Deze medicijnen zijn vaak in staat om het immuunsysteem tot rust te brengen en de ontstekingen te verminderen. Steeds vaker lukt het ook om deze medicatie af te bouwen zonder dat de klachten terugkomen. De hoop is nu gevestigd op onderzoek naar verschillende soorten eiwitten die in de toekomst misschien in staat zijn de spraakverwarring in het immuunsysteem te resetten. Pijnstilling blijft meestal nodig bij mensen met een vorm van ontstekingsreuma, omdat de ontstekingen regelmatig opspelen.
Een gewricht is een mooie, maar ook kwetsbare constructie. Daarom zit elk gewricht goed ingepakt in het gewrichtskapsel. Dit is een geheel van spieren, pezen en banden die zorgen dat het gewricht goed kan bewegen, zonder dat de botten van hun plaats komen. Onder wekedelenreuma vallen alle vormen van reuma waarbij men last heeft van het gewrichtskapsel, spieren en banden.
Fibromyalgie is de bekendste vorm van wekedelenreuma. Behalve spierpijn, is hier ook sprake van pijn op bepaalde punten op de huid. Het lastige bij deze aandoening is dat een arts geen ontstekingen of beschadigingen kan aantonen, terwijl de patiënt wel lijdt aan pijn, stijfheid en ernstige vermoeidheid. Lange tijd was onbekend wat de oorzaak van deze klachten was. Amerikaanse onderzoekers vonden een aanknopingspunt. Zij zagen een toename van zenuwcellen in de huid van mensen met fibromyalgie. Normaal gesproken zorgen deze cellen alleen voor de temperatuurregeling, maar mogelijk leiden ze ook tot spierpijn op verschillende plaatsen in het lichaam.
Pijnstillers, matige beweging en rust, dat wordt mensen met fibromyalgie door artsen voorgeschreven. Ook is het mogelijk speciale cursussen te volgen waarin je leert omgaan met dagelijkse pijn, beperkingen en onbegrip.
Er zijn ook vormen van wekedelenreuma waarbij wel ontstekingen aanwezig zijn. Denk aan slijmbeursontsteking of peesontsteking. Deze ontstekingen zorgen voor flinke pijn en komen het meest voor in ellebogen, schouders of knieën.
De meeste vormen van reuma zijn zeldzaam en daarmee onbekend. Pijnlijke gewrichten en stijfheid zijn de gemene deler van alle vormen van reuma. Daarnaast veroorzaakt iedere reumavorm specifieke klachten.
- Arteriitis temporalis: ontsteking van de slagader die over de slaap loopt. Veroorzaakt pijn aan één of beide slapen, ogen en kaken.
- Ziekte van Behçet: ontsteking van onder meer de huid, te herkennen aan zweertjes in de mond en op de geslachtsdelen.
- Chondrocalcinosis: ontstekingen in het gezicht, die ontstaan doordat het lichaam opgehoopte kalkkristallen opruimt.
- Ziekte van Forestier (DISH): extra botgroei op plaatsen waar pezen en banden aan het bot vastzitten, vooral aan de wervels.
- Lupus erythematodes (LE): ontstekingen in de huid, gewrichten en de organen.
- Palindroomreuma: aanvallen van meerdere gewrichtsontstekingen tegelijk.
- Botziekte van Paget: bot wordt sneller afgebroken dan normaal. Het nieuwe bot is minder stevig, kan vervormen en makkelijker breken.
- Sarcoïdose: verschillende organen raken tegelijk ontstoken, soms met zwellingen onder de huid.
- Syndroom van Sjögren: vooral traan- en speekselklieren raken ontstoken, wat zorgt voor droge ogen en een droge mond. Andere klachten zijn vermoeidheid en gewrichtspijn.
Tot zo’n twintig jaar geleden was reuma voor velen een absoluut schrikbeeld. Het leidde toen namelijk onvermijdelijk tot vergroeiingen en ernstige invaliditeit. Een behandeling was er niet of nauwelijks. Bovendien kregen mensen met reuma van hun arts het advies om vooral rust te houden.
Pas in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw kwam men erachter hoe funest dit advies eigenlijk was. Reumaklinieken bestonden in die tijd uit grote slaapzalen vol bedden waar de patiënten nooit uitkwamen. Door te stoppen met bewegen had hun reuma ervoor gezorgd dat zij niets anders konden dan liggen. En dan te bedenken dat de pijnstilling in die tijd zeer te wensen overliet.
De laatste decennia is er veel verbeterd. Er zijn behandelingen die de ontstekingen kunnen remmen. Gevolg is wel dat reuma veel minder zichtbaar is voor de buitenwereld. Enerzijds is dat een voordeel, maar het kan tegelijk leiden tot onbegrip in de omgeving van patiënten. Ook is er betere pijnbestrijding. De grootste winst is dat mensen met reuma tegenwoordig niet meer het advies krijgen om te rusten. Door actief te blijven, lukt het veel mensen met reuma om beter te functioneren in het dagelijks leven en mee te draaien in de maatschappij.
- Rust roest, dat geldt zeker voor mensen met reuma. Voor bijna alle vormen van reuma geldt dat veel bewegen belangrijk is, ook als de ziekte actief is. Beweging houdt gewrichten, banden en spieren soepel, verhoogt de conditie en versterkt de spieren.
Probeer naast veel te bewegen, ook (licht) te sporten. Dat kan zwemmen of fietsen zijn, maar ook hardlopen. Het lichaam geeft zelf goed aan wat het aan kan. Een arts of fysiotherapeut kan je hierover nader informeren;
- bij niet ontstoken gewrichten wordt warmte (bijvoorbeeld warme baden of kompressen) meestal als prettig ervaren. Als het gewricht rood en warm is, kunnen koude kompressen de pijn verlichten;
- kom niet of zo min mogelijk in vochtige, koude ruimtes, en vermijd te grote lichamelijke en geestelijke inspanning. Neem dus op tijd rust. Niet alleen geestelijk, maar ook lichamelijk. De spieren en gewrichten hebben die rust nodig;
- zorg voor voldoende nachtrust;
- kies voor comfortabel passende kleding en schoenen;
- let goed op je lichaamshouding.
