Gehalte aan werkstof afhankelijk van de groei
Het gehalte aan werkstoffen in een heilzame plant varieert afhankelijk van het groeistadium. Zo bereiken de bladeren van munt, tijm en salie hun optimale gehaltes aan werkstoffen aan het begin van de bloeiperiode. Tijdens de bloei vindt er een verandering plaats in de stofwisseling van de plant, wat zich kan uitten in een daling van de hoeveelheid werkstoffen.
Behalve de ritme van de seizoenen staat de stofwisseling van een plant ook onder invloed van een dagritme, dat ook mede bepalend is voor de concentratie actieve bestanddelen in de plant. Het gehalte aan etherische oliën in de bladeren is bijvoorbeeld rond het middaguur het hoogst. Afhankelijk van de temperaturen tijdens de zomermaanden treedt dan ook rond dat tijdstip het grootste verdampingsverlies op. Daarom worden de planten idealiter 's ochtends tussen 10.00 uur en 11.00 uur geoogst.
De bloemen worden meestal geplukt zodra ze in volle bloei staan. Voor de oogst van Hypericum (Sint-Janskruid – dit ingrediënt wordt gebruikt in producten in Zwitserland) bijvoorbeeld kan er het beste gewacht worden totdat de plant in volle bloei staat, omdat het hypericinegehalte na de bloei sterk daalt. Het hypericinegehalte is op zijn meest optimaal zodra het bovengrondse deel van de plant een hoogte van ca. 15 cm bereikt.
Wortels worden bij voorkeur vóór zonsopgang geoogst, omdat dan de werkstoffen die er 's nachts in zijn opgeslagen, naar de bovenste delen van de plant weer terug beginnen te vloeien.
Volle bloei, hoogste gehaltes
"Met Echinacea purpurea weten we: wanneer de plant in volle bloei staat, bevat deze de hoogste gehaltes werkstoffen", vat Vanathy Erambamoorty, Hoofd Plantenteelt bij A.Vogel, even samen. "Hier in Centraal-Europa wordt eind juli, begin augustus geoogst, wat meestal het beste gehalte aan werkstoffen levert, o.a. van de alkylamiden. Dit hebben we in de loop van vele jaren kunnen vaststellen. Natuurlijk worden er van tijd tot tijd ook steekproeven genomen," zegt Vanathy, "we vertrouwen niet enkel op ervaring. Zo maken we ook gebruik van moderne analysetechnieken zoals vloeistofchromatografie en dunnelaagchromatografie om de samenstelling en verdeling van ingrediënten te bepalen en zo het juiste oogsttijdstip vast te kunnen stellen.
Verder moet er ook rekening worden gehouden met zaken als de water- en voedingstoevoer, het licht en de omgevingstemperatuur tijdens de groei. In de A.Vogel tuinen Zwitserland vindt bemesting doorgaans plaats tijdens de rustperiode met compost en gezuiverde biologische meststoffen. In de A.Vogel tuinen in Nederland zijn er specifieke bemestingsprotocollen volgens de SKAL normeringen. Mochten er tijdens de groeifase van de planten gebreksverschijnselen opgemerkt worden, dan worden er gezuiverde, biologische mestkorrels uitgestrooid. "Een dergelijke bemesting wordt echter bij voorkeur niet te dicht bij de oogst uitgevoerd", legt Vanathy uit. Alle bemesting wordt verder zorgvuldig gedocumenteerd.
Hoewel de groeifase het belangrijkste criterium is voor het oogsttijdstip, speelt de capaciteit op de productieafdeling van A.Vogel hierin zeker ook een rol. "Het blijft een dynamisch spel met veel variabelen", geeft het Hoofd Plantenteelt toe.
Ongewenste gewassen
Een niet te onderschatten factor bij de teelt van heilzame planten is de vermenging met ongewenste gewassen, oftewel onkruid. Omdat het onkruid zowel de groei als de kwaliteit van de heilzame planten kan belemmeren, moet het regelmatig en zorgvuldig per machine of met de hand verwijderd worden. Alle maatregelen die genomen worden om het onkruid te voorkomen, moeten vervolgens verplicht geregistreerd worden in het oogstlogboek. Dit boek bevat verder ook alle informatie over de botanische naam, de batch, het plantendeel, de herkomst van de plant (land, regio, gebied) en de gebruikte teeltmethoden.
Verder is bij het oogsten ook van belang dat het geoogste materiaal geoogst wordt volgend de oogstspecificatie (onder controle van het lab). De speciaal ontworpen machines die A.Vogel bij de Echinacea-oogst gebruikt, snijden de planten 10 tot 20 centimeter boven de grond af.
Overigens worden de wortels van Echinacea purpurea pas in het derde jaar van de groei geoogst, tijdens de herfst.
