Een veeleisende plant
Duivelsklauw is een geneeskrachtige plant met zeer bijzondere kenmerken. Zo verschijnt elk van zijn helderrode tot roze-violette, trompetvormige bloemen slechts één dag tijdens het korte regenseizoen. De plant dankt zijn mysterieuze naam aan de klauwachtige vruchten met weerhaken die uit de bloemen tevoorschijn komen.
Harpagophytum procumbens is kieskeurig als het op de groei aankomt: Het gedijt uitsluitend in de steppegebieden van Namibië, Botswana, Zuid-Afrika en Angola, die samen de Kalahari-woestijn vormen. Duivelsklauw heeft een hoofd- of primaire knol en verschillende secundaire opslagknollen. De plant kan alleen regenereren uit de primaire knollen. Alleen de knollen van de secundaire wortel worden echter medicinaal gebruikt. Deze secundaire opslagknollen, die tot zes centimeter dik en 20 centimeter lang zijn, reiken tot een diepte van anderhalve meter.
De oogst van de plant verloopt allesbehalve gemakkelijk, en het uitgraven van de knollen in de Afrikaanse hitte is een ware uitdaging. Andreas Ryser, tot voor kort Hoofd Plantenteelt bij A.Vogel AG, had tijdens een bezoek aan Zuid-Afrika anderhalf uur nodig om de knollen van één enkele plant op te graven! Na de oogst worden de wortels in dunne plakjes gesneden en vervolgens gedroogd.
Gewaardeerd kruid
De gedroogde wortels worden door plaatselijke medicijnmannen al eeuwen gebruikt vanwege de vermeende gezondheidsvoordelen. Net als andere onderzoekers voor hem, trok de Zwitserse pionier in de natuurgeneeskunde Alfred Vogel (1902 - 1996) in de jaren zestig naar de Kalahari en de Namibwoestijn om de werking van duivelsklauw te onderzoeken. Wat hem meteen opviel, naast de fascinerende eigenschappen van de duivelsklauw, was de aanzienlijke roofbouw op deze plant, die in de hele westerse wereld gewild is.
Daarom bestond er voor de firma A.Vogel meteen vanaf het begin maar één optie: de eigen teelt van Harpagophytum procumbens. Een onderneming die in de woestijngebieden aan de zuidpunt van het Afrikaanse continent geen sinecure bleek te zijn.
Duurzaam teeltproject
A.Vogel heeft samenwerking gezocht met een netwerk en heeft van 1998 tot 2005 een project voor duurzame teelt uitgevoerd op de boerderij "Avontuur". Deze boerderij bevindt zich 150 kilometer ten noorden van de Zuid-Afrikaanse stad Kuruman. Prof. Dieter J. von Willert van het Instituut voor Plantenecologie van de Universiteit van Münster (GER) werkte mee aan het project dat drie doelstellingen had:
1. Het voorkomen van roofbouw op de duivelsklauw;
2. De levering van grondstoffen met een goede, constante kwaliteit;
3. Het betrekken van de lokale bevolking bij de vraag naar hun inheemse planten.
Als belangrijke achtergrond van dit verhaal geldt dat de mondiale vraag naar duivelsklauw sinds de jaren negentig explosief is gestegen. Voor wat betreft Namibië alleen al is de export de afgelopen jaren gestabiliseerd op ongeveer 650 ton per jaar, een hoeveelheid die overeenkomt met acht tot elf miljoen planten! Doordat de plant zich via zaadontkieming extreem langzaam laat vermeerderen worden de wilde populaties hierdoor geleidelijk aan uitgedund.
Met het oog op deze bedreiging waren (en zijn er) dringend maatregelen nodig om deze waardevolle woestijnplant te beschermen.
Hogere opbrengst dankzij duurzame teelt
De basis voor de ontwikkeling van de duurzame duivelsklauwteelt is ontstaan vanuit een initiatief van boer Gert Olivier, werkzaam op boerderij Avontuur. De teeltmethode die door Olivier werd ontwikkeld blijkt veel grotere wortels op te leveren vergeleken met de wilde varianten. Over een oppervlakte van 200 meter verwijderde Olivier alle begroeiing in stroken van drie meter breed. Deze lege stroken worden steeds afgewisseld door stroken van vijf meter breed waarop de begroeiing is blijven staan. Dankzij het gebruik van dit soort slimme methoden wordt de bodem binnen de teeltstroken veel beter beschermd tegen uitdroging en is het vochtgehalte van de bodem tijdens het regenseizoen aan veel kleinere schommelingen onderhevig vergeleken met de begroeide stroken.
Een vergelijking van de opbrengsten laat zien dat de gecultiveerde duivelsklauwen reeds aan het einde van de eerste groeifase meer drooggewicht opleveren dan de wilde planten. Aan het einde van de derde groeifase is de opbrengst van de gecultiveerde planten zelfs bijna acht keer zo hoog als die van wilde planten - en dat bij dezelfde concentratie aan werkzame stoffen!
Grondstoffen van de best mogelijke kwaliteit
Naast dat de duurzame teelt van duivelsklauw in Zuid-Afrika inmiddels aan alle kwaliteitseisen voldoet, is het uitgraven van de planten ook sterk vereenvoudigd. De boeren graven hun kuilen niet tot anderhalve meter diep, zoals bij de wilde planten, maar slechts tot een diepte van zo'n 20 tot 30 centimeter. De grond in de teeltstroken is losser dan de woestijngrond en de secundaire knollen groeien minder diep dan die van de wilde duivelsklauwen, dankzij het hogere vochtgehalte in de bovenste grondlagen.
Het kweekproject heeft ook andere voordelen opgeleverd: het voorkomt bijvoorbeeld de vermenging met andere plantsoorten die vaak optreedt wanneer men planten uit het wild oogst. Aangezien men de planten niet in het wild hoeft te zoeken kan er bovendien op elk moment van het jaar worden geoogst (na vier jaar groei). Doordat de gecultiveerde planten ongeveer 100 keer meer vruchten opleveren, kunnen de planten uit zaad worden opgekweekt. Dit betekent dat de genetische diversiteit van het plantmateriaal behouden blijft.
Hoewel de duivelsklauw nog steeds door de plaatselijke bevolking wordt verzameld, vindt er geen roofbouw meer plaats op de wilde voorraden. Hierdoor wordt in belangrijke mate bijgedragen aan de bescherming van de duivelsklauw en aan het behoud van het genetische materiaal van deze plant. Hierdoor zijn we verzekerd van de best mogelijke kwaliteit grondstoffen.
Door het ontbreken van een opvolger voor de Boerderij Avontuur kunnen er hier sinds 2018 geen grondstoffen meer verkregen worden. De oude kennis en methodes zijn daarom overgebracht naar een nieuwe teler in Namibië. Om deze overdracht optimaal plaats te laten vinden werd het uitgevoerd onder toezicht van de oorspronkelijke kweker van Avontuur, een nieuwe kweker en deskundigen van A.Vogel AG. Vanaf eind 2020 wordt de duivelsklauw in Namibië geteeld, met behoud van dezelfde duurzame doelstellingen.
Alfred Vogel en de duivelsklauw
"In de periode dat ik naar de duivelsklauw zocht, was deze plant zo goed als onbekend in Europa. Maar toen ontdekte men de plant binnen de zakelijke wereld en dankzij reclame raakte het steeds meer bekend. Hierdoor steeg de vraag zo sterk dat verzamelaars in plaats van de echte duivelsklauw, ook andere wortels met een bittere smaak leverden. Het was later niet gemakkelijk om deze warboel recht te trekken. Maar toen de regering campagne begon te voeren tegen de uitbuiting en beperkingen instelde, kon de plant enige bescherming krijgen. Daardoor is ze nu weer bijna in de vergetelheid geraakt. Ik zelf heb mij tijdens mijn verblijf druk beziggehouden met het bestuderen van de geneeskrachtige werking van de plant."
Citaat van Alfred Vogel (1970). Strategieën voor een holistische behandeling. Tips voor preventie en zelfhulp. Heinz Scholz, Uitgeverij A.Vogel AG, CH Teufen AR
